Để phân biệt thành ngữ và tục ngữ, hãy xem qua đoạn trích từ Từ điển tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học – Nhà xuất bản Đà Nẵng vào năm 1977
“Thành ngữ là tập hợp từ cố định đã quen dùng mà nghĩa của nó thường không thể giải thích được một cách đơn giản bằng nghĩa của các từ tạo nên nó”.
Thí dụ:
Một nắng nóng hai sương
Rán sành ra mỡ
Đâm ba chẻ củ
“Tục ngữ là câu ngắn gọn, thường có vần điệu, đúc kết tri thức, kinh nghiệm sống và đạo đức thực tiễn của nhân dân”.
Thí dụ:
Đói cho sạch, rách rưới cho thơm
Một giọt máu đào hơn ao nuớc lã.
Thừa người nhà mới ra người ngoài
Qua hai định nghĩa trên, ta chưa thấy hết được sự khác biệt giữa thành ngữ và tục ngữ mà phải phân tích thêm như sau:
Tục ngữ là gì?
1. Tục ngữ là một câu nói hoàn chỉnh, mô tả trọn vẹn một ý mang nội dung nhận xét quan hệ xã hội, truyền đạt kinh nghiệm sống, cho bài học luân lý hay phê phán sự việc. Do đó, một câu tục ngữ có thể là một “tác phẩm văn học” hoàn thiện vì nó mang trong mình cả ba công dụng cơ bản của văn học là tác dụng nhận thức, công dụng thẩm mỹ và tính năng giáo dục.
Ví dụ như câu tục ngữ Việt Nam “Thuận vợ thuận chồng, tát bể Đông cũng cạn” diễn tả một nhận xét về sức mạnh đoàn kết, một kinh nghiệm sống và làm việc có hoà hợp thì mới đem lại kết quả, một luân lý trong quan hệ vợ chồng.
– Chức năng nhận thức trong câu tục ngữ này là thuận lợi cho nhân loại hiểu được nới bắt đầu của quan hệ vợ chồng là bình đẳng, dân chủ và thông cảm với nhau.
– Chức năng giáo dục của nó là góp phần đưa tình cảm giữa người và người theo hướng tốt đẹp trong quan hệ vợ chồng nói riêng và trong quan hệ xã hội nói chung.
– Chức năng thẩm mỹ của nó là để truyền tải nội dung nên người ta đã dùng cách nói cường diệu và có hình ảnh khiến người đọc dễ bị thuyết phục và tiếp thu.
Thành ngữ là gì?
2. Thành ngữ là một cụm từ ổn định đã quen dùng. Xét về mặt ngữ pháp thì nó chưa thể là một câu hoàn chỉnh, vì thế nó chỉ tương đương với một từ. Thành ngữ không nêu lên một nhận xét, một kinh nghiệm sống, một bài học luân lý hay một sự phê phán nào cả nên nó thường mang công dụng thẩm mỹ chứ không hề có tác dụng nhận thức và tính năng giáo dục, mà thiếu hai tính năng này thì nó không thể trở thành một tác phẩm văn học trọn vẹn được. Cho nên, thành ngữ thuộc về ngôn ngữ.
2. Thành ngữ là một cụm từ ổn định đã quen dùng. Xét về mặt ngữ pháp thì nó chưa thể là một câu hoàn chỉnh, vì thế nó chỉ tương đương với một từ. Thành ngữ không nêu lên một nhận xét, một kinh nghiệm sống, một bài học luân lý hay một sự phê phán nào cả nên nó thường mang công dụng thẩm mỹ chứ không hề có tác dụng nhận thức và tính năng giáo dục, mà thiếu hai tính năng này thì nó không thể trở thành một tác phẩm văn học trọn vẹn được. Cho nên, thành ngữ thuộc về ngôn ngữ.
Ví dụ trong tiếng Việt, thành ngữ “mặt hoa da phấn” chỉ nói lên vẻ đẹp yêu kiều của người phụ nữ, nhưng nó không nêu lên được một nhận xét, một lời khuyên hay một sự phê phán nào cả. Vì thế, dù được miêu tả một cách bóng bảy, có hình ảnh (chức năng thẩm mỹ), thành ngữ trên không mang lại cho người ta một hiểu biết về cuộc sống và một bài học nào vể quan hệ con người trong xã hội (chức năng nhận thức và tác dụng giáo dục).
3. Trong khoa học logic, có hai hình thức tư duy mà đặc điểm và mối quan hệ giữa chúng với nhau có thể được coi là những nới bắt đầu nhận thức luận cho việc xác định đặc điểm và mối quan hệ giữa tục ngữ và thành ngữ.
Phân biệt thành ngữ và tục ngữ
Đó là các hình thức quan niệm và phán đoán. Xét nội dung và cách biểu đạt của những câu mà ta vẫn gọi là thành ngữ và tục ngữ thì thấy: nội dung của thành ngữ là nội dung của những khái niệm, còn nội dung của tục ngữ là nội dung của những phán đoán.
Quan hệ giữa thành ngữ và tục ngữ phản ánh quan hệ giữa các hình thức định nghĩa và phán đoán. Chẳng hạn như luận điểm về “sự uổng công” có được cũng phải trải qua một quá trình bao hàm rất nhiều hiện tượng như “nước đổ lá khoai”,“nước đổ đầu vịt”, “dã tràng xe cát”… Theo cách mô tả của các thành ngữ này thì đó là những hiện tượng riêng rẽ, được nhận thức bằng những tri giác của giác quan.
Sự nhận thức này nhằm mục đích sử dụng xác minh một thuộc tính ổn định của những hiện tượng đó. Sự xác minh ấy được thể hiện ra thành những phán đoán, có thể mô tả như sau: “Nước đổ đầu vịt thì nước lại trôi đi hết”, “Nước đổ lá khoai thì nước lại trôi đi hết”, “Dã tràng xe cát biển Đông, nhọc lòng mà chẳng nên công cán gì”…
Như vậy, điểm chung giữa thành ngữ và tục ngữ là ở chỗ cả hai đều chứa đựng và phản ánh tri thức của nhân dân về những sự vật và hiện tượng của thế giới quan.
Sự không giống nhau là ở chỗ những tri thức ấy khi được rút lại thành những quan điểm thì ta có thành ngữ, còn khi được trình bày, diễn giải thành những phán đoán thì ta có tục ngữ.
Sự khác nhau về chức năng của các hình thức tư duy trên đây thể hiện ra ở sự không giống nhau về tác dụng của những hình thức ngôn ngữ dùng để thực tế hoá chúng.
Hình thức ngôn ngữ thích ứng với hình thức quan niệm có chức năng định danh. Hình thức ngôn ngữ thích hợp với hình thức phán đoán có công dụng thông báo. Thành ngữ mô tả khái niệm nên thành ngữ có tác dụng định danh, còn tục ngữ diễn tả các phán đoán nên tục ngữ có công dụng thông báo. Trong ngôn ngữ, công dụng định danh được triển khai bài những từ ngữ, cho nên việc sáng tạo thành ngữ về thực chất là trong số những hình thức sáng tạo từ ngữ để đáp ứng yêu cầu đặt tên cho những sự vật, hiện tượng mới. Do đó, thành ngữ là một hiện tượng thuộc lĩnh vực ngôn ngữ. Còn tục ngữ khi triển khai tính năng tin tức của nó thì có bản chất là một làm việc nhận thức, trong lĩnh vực những hình thức hoạt động nhận thức không giống nhau của nhân loại như khoa học, nghệ thuật, văn học…
Qua sự phân tích trên đây, ta có thể khẳng định sự khác biệt giữa thành ngữ và tục ngữ về cơ bản là sự khác nhau giữa một hiện tượng ngôn ngữ với một hiện tượng ý thức xã hội. Do đó, thành ngữ chủ yếu đuối là đối tượng nghiên cứu giúp của khoa học ngôn ngữ. Còn tục ngữ, tuy có nhiều mặt đáng được khoa học ngôn ngữ chú ý, song về cơ bản cần phải được nghiên cứu vãn như là một hiện tượng ý thức xã hồi, một hiện tượng văn hoá, tinh thần của nhân dân lao động.
Trên đây, PhanBiet.net đã phân biệt thành ngữ và tục ngữ qua bốn bình diện nghiên cứu vãn khác nhau. Một cách khác để làm cho ngôn ngữ thêm phần sinh động là sử dụng phép tu từ Ẩn dụ và hoán dụ nhằm tăng khả năng gợi hình, diễn đạt sự việc, sự vật một cách sâu sắc hơn.
Leave a Reply